نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور خراسان رضوی، مشهد، ایران

2 عضو هیات علمی و استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 عضو هیات علمی گروه حقوق دانشگاه پیام نور مشهد، مشهد، ایران

چکیده

نقش سیاسی، اجتماعی مرجعیت و علمای دینی خصوصاً شیعه در تاریخ جوامع اسلامی همواره نقشی برجسته و تعیین‌کننده بوده است. این نقش در حالتی تکلیف‌مدارانه جهت حفظ استقلال سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جوامع اسلامی و ایستادگی در برابر طمع‌ورزی بیگانگان همواره بر صحنه تاریخ جوامع مسلمان و به ویژه تشیع نقش بسته است. مرجعیت شیعی در جامعه اسلامی به عنوان نیرویی ریشه‌دار، پرتوان، متکی به معنویت، برخواسته از متن اجتهاد و مسلح به ابزار فتوا و حکم با توانایی بسیج مردم و ایجاد جنبش سیاسی اجتماعی و راهبری آنها را به نحو مستقیم و غیرمستقیم دار یکی از مهمترین کانون‌ها و نهادهای قدرت نرم فقه سیاسی شیعی می‌باشد.
ما در این مقاله ضمن بررسی جایگاه مرجعیت دینی به عنوان یکی از منابع مهم قدرت نرم در نظام فقه سیاسی اسلام به دو مؤلفه مهم آن، که خود نیز منبع قدرت نرم می‌باشند می‌پردازیم.
رویکرد ویژه در این مقاله بررسی فقهی جایگاه و شئون دوگانه فتوا و حکم می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Jurisprudent Investigation of the soft power of authority institution with the emphasis on dual aspects of Fatwa and sentence

نویسندگان [English]

  • ahmad fadavi 1
  • abbasali kadkhodaie 2
  • mohammadali davaryar 3

1

2

3

چکیده [English]

Politico-social role of religious authority and especially Shiite scientists, in the history of Islamic societies has always been prominent and determinative. This role is illustrated in the historical scene of Islamic and especially Shiite societies, in a task-oriented status and for the protection of political, economic and cultural independence of Islamic societies and resistance in front of the foreigners' greed. Shiite authority, having the instrument of Ijtihad in the two aspects of Judgment and sentence, as the two important components of power, not only breaks the grandeur of colonialism and arrogance and cuts their interference in the internal affairs of other countries, but also carries an explicit message to human societies, putting stress on the establishment of justice and divine teachings, the right of freedom integrated with human responsibility in front of God, fighting all exponents of ruin and corruption that weaken the status of peace and security, paying attention to multi-directional rights of man's children from any race and religion, negation of foreign arrogance in political, economic and social areas, the right of defense to the assault, supporting the world's Moslems and oppressed, and etc.In the present paper, the status of religious authority as one of the important sources of power in Islamic Fiqh system and its two important components which are themselves sources of power, are investigated. The especial approach in this jurisprudent study is these status and components.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Authority"
  • "Fatwa"
  • "sentence"
  • "political Fiqh"
  • "Shiite authority
ابن حمزه طوسی، محمد بن علی، (1408 ق). الوسیله إلی نیل الفضیله. قم: انتشارات کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی.
ابن فارس، ابوالحسین، (1378). معجم مقاییس اللغه. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
اصفهانی، راغب، (1362). مفردات فی غریب القرآن. تهران: کتابفروشی مرتضوی.
امام خمینی، روح الله، (1379). تنقیح الاصول (حسین تقوی،تقریر) تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
امام خمینی، روح الله، (1390). تحریرالوسیله. قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
امام خمینی، روح الله، (1420 ق). الرسائل العشره. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
امام خمینی، روح الله، (1423ق). ولایت فقیه. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
امام خمینی، روح الله، (1424ق). توضیح المسائل.: قم: دفتر انتشارات اسلامی حوزه علمیه قم.
الانصاری، محمد علی، (1415ق). الموسوعه الفقیهیه المیسره. قم: مجمع الفکر الاسلامی
بحرالعلوم، محمد، (1412ق). الاجتهاد اصوله و احکامه. بیروت: دارالزهراء
تبریزی، جواد، (1380). استفاءات جدید. قم: دفتر انتشارات اسلامی. جلد اول.
تسخیری، محمدعلی، (1402). حول الدستور الاسلامی. بیروت منظمه الاعلام الاسلامی.
تسخیری، محمد علی، (1415ق). الدوله الاسلامیه دراسات فی وظائف ها السیاسه و الاقتصادیه. بیروت: منظمه الاعلام الاسلامی.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر، (1384)ترمینولوژی حقوق. تهران: انتشارات گنج دانش.
جوادی آملی، عبدالله، (1388). حق و تکلیف در اسلام. قم: مرکز نشر اسراء.
حیدری بهنوئیه، عباس، (1378)، گزارش اجمالی از رساله اجتهاد و تقلید امام خمینی، فصلنامه علوم سیاسی، شماره پنجم.
خامنه ای، سید علی، (1389). رساله أجوبه الاستفتائات. تهران: انتشارات پیام عدالت.
خراسانی آخوند، محمد کاظم، (1378). کفایه الاصول، قم: انتشارات کتابفروشی اسلامیه.
خوانساری، سید احمد، (1405ق). جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، قم: مکتبة الصدوق
خویی، سید ابوالقاسم، (1418ق). موسوعه الإمام الخویی، قم: مؤسسه إحیا آثار الإمام الخوئی.
خوئی، سید ابوالقاسم، (1378). مصباح الفقاهة، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، جلد پنجم.
دشتی محمد، ترجمه نهج البلاغه، (1386). قم: انتشارات گلستان ادب، نامه 53.
رجحان، سعید، (1383)، فقه و نیازهای جدید در دوره پس از استقرار حکومت اسلامی، فصلنامه کتاب نقد، شماره 33.
السبزواری، عبدالاعلی، ( 1427ق). مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الاحرام، قم: مکتبه آیه الله السید سبزواری.
سیستانی، سید علی، (1427 ق). منهاج الصالحین، قم: مکتب آیه الله العظمی السید السیستانی.
سیفی مازندرانی، علی اکبر، (1387). دلیل تحریر الوسیله للإمام الخمینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، جلد سوم.
شاطبی، ابواسحاق، (1965 م). الموافقات فی اصول الشریعه، (محمد قادر الفاضلی، تحقیق). البیروت: مکتبه العصریه، جلد چهارم.
شاه مرادی، محبوبه، (1392)، تزاحم حکم و فتوا، پایان نامه دوره دکتری، دانشگاه یزد، دانشکده علوم انسانی.
الشرتونی، سعید الخوری، (1403ق). اقرب الموارد فی فصح العربیه والشوارد، قم: کتابخانه آیه الله العظمی مرعشی نجفی، جلد اول
شمس الدین، شیخ محمد مهدی، (1412ق ). نظام الحکم و الاداره فی الاسلام، قم: دارالثقافه للطباعه و النشر.
شهید ثانی، زین الدین بن علی، (1416 ق). مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، قم: مؤسسه معارف اسلامیه، ج 2. شیخ طوسی، 1378: 2/33
صافی گلپایگانی، لطف الله،(1417). جامع الاحکام، قم: انتشارات حضرت معصومه، جلد اول.
صدر محمد باقر،(1421). المدرسه القرانیه، قم: مرکز البحاث و الدرسات التخصصیه لشهید الصدر.
صدر، سید محمد باقر،(1417ق). الفتاوی الواضحه، بیروت: دارالتعارف المطبوعات.
طباطبائی الحکیم، محسن، (1405ق). مستمسک العروه الوثقی، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
طباطبائی یزدی، سید محمد کاظم (1419ق). العروه الوثقی، قم: دفتر انتشارات اسلامی. جلد اول.
طباطبائی، محمد حسین، (1387). بررسی های اسلامی، (هادی خسرو شاهی، تحقیق). قم: بوستان کتاب.
الطوسی، محمد ابن الحسن، (1416ق). الخلاف، (علی خراسانی و جواد شهرستانی، تحقیق) قم: مؤسسه النشر الاسلامی، الجزء الخامس.
عاملی، یاسین عیسی، (1413ق). الاصطلاحات الفقهیه فی الرسائل العلمیه، بیروت: دارالبلاغه.
علامه حلی، حسن ابن یوسف، (1410 ق ). ارشاد الاذهان، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
علی اکبریان، حسنعلی، (1391)، بررسی موارد نقض حکم یا فتوا با حکم یا فتوای دیگر در فقه سید یزدی، مجله کاووشی نو در فقه، شماره هفتاد و سوم.
علیدوست، ابوالقاسم، (1388). فقه و مصلحت، قم: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
الفاضل اللنکرانی، الشیخ محمّد، (1418ق). تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار
الترافی، محمد ابن ادریس، (1995 م). الاحکام فی تمییز الفتاوی عن الاحکام و تصرفات القاضی و الامام، تحقیق عبدالفتاح ابوغده، حلب: مکتبه المطبوعات الاسلامیه.
گرجی، ابوالقاسم، (1375). مقالات حقوقی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. جلد دوم.
محمد ری شهری، محمد،(1384). میزان الحکمه، قم: انتشارات مؤسسه فرهنگی دارالحدیث.
مصباح یزدی، محمدتقی، (1382). نگاهیگذرا به نظریه ولایت فقیه، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مطهری، مرتضی، (1374). اسلام و مقتضیات زمان، تهران: انتشارات صدرا.
معرفت، محمد هادی،(1377). ولایت فقیه، قم: موسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید.
مکارم شیرازی، ناصر، (1422ق). بحوث فقهیه هامه، قم: انتشارات مدرسه علی ابن أبی طالب. جلد دوم.
مکارم شیرازی، ناصر، (1425 ق). انوارالاصول، قم: مدرسه امام علی ابن ابی طالب. جلد دوم.
مکارم شیرازی، ناصر،(1427). استفتاات جدید، قم: انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب.
ملک افضلی اردکانی، محسن، (1390)، حکم حکومتی در قانون اساسی و جایگاه آن در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه حکومت اسلامی شماره 62.
منتظری، حسینعلی، (1411ق). دراسات فی ولایه الفقیه و فقه الدوله الاسلامیه، قم: انتشارات دارالفکر.
موسوی اردبیلی، عبدالکریم، (1381)، فقه القضاء، قم : جامعةالمفید.
نائینی، محمدحسین، (1419ق). تنبیه الامة و تنزیه الملة، قم: مؤسسه احسن الحدیث.
نجفی، محمدحسن، (1404 ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نراقی، ملأ احمد، (1417 ق). مستند الشیعه فی أحکام الشریعه، قم: مؤسسه آل البیت.
ولایی، عیسی، (1387). فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول. تهران: نشر نی.
هاشمی شاهرودی، سید محمود، (1426 ق). فرهنگ فقه مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم: مؤسسه دایره المعارف فقه اسلامی، جلد اول.