مقدمه

ایالات متحده آمریکا در سیاست خارجی خود در رابطه با جمهوری اسلامی ایران از ابزار دیپلماسی عمومی به صورت "راهبردی" استفاده مینماید، چرا که عواملی نظیر عدم وجود رابطه دیپلماتیک سنتی بین دو کشور و اهمیت بالای افکار عمومی مردم بطور عام و مردم ایران بطور خاص،اقتضای بهره برداری از این ابزار جدید را دارد .ایالات متحده با مخاطب قرار دادن افکار عمومی مردم ایران و ارتباط مستقیم با مخاطب عام درنظر دارد تا زمینه اعمال و اجرای سیاست های مطلوب را در چارچوب حاکمیت جمهوری اسلامی ایران فراهم سازد.آمریکا در رابطه با جمهوری اسلامی ایران از همه ی امکانات موجود در عرصه دیپلماسی عمومی بهره می برد و از آن جمله می توان به فضای سایبری اشاره داشت. در رابطه با دیپلماسی عمومی ایالات متحده به طور عام مطالعات و پژوهش های متعددی صورت گرفته و این مقالات و نوشتارها بیشتر به روش شناسی در این خصوص پرداخته و نگاه تبیینی به دیپلماسی عمومی ایالات متحده داشته اند. همچنین مقالات دیگر به دیپلماسی عمومی آمریکا تخصیص زده اند و این نوع از دیپلماسی رایج را در قبال جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی و مطالعه قرار داده اند که شامل تحلیل اهداف، ابزارها، روش شناسی و ارزیابی میزان موفقیت و تاثیرگذاری این سیاست می باشد..این پژوهش سعی نموده است تا بخش مغفول مانده ای از دیپلماسی عمومی ایالات متحده در قبال ایران را که بر محور فضای سایبری در جریان بوده است مورد بررسی و مطالعه قرار داده و با تحلیل محتوا ، روش شناسی، تبیین اهداف سایت ها و شبکه های اجتماعی معتبر و تاثیرگذار ایالات متحده با مخاطب فارسی زبان ایرانی، به روند فعالیت های هدفمند و کنش ساز دیپلماسی عمومی آمریکا در قبال جمهوری اسلامی ایران بپردازد. در برآیند نهایی از بررسی مهمترین جریانات فضای سایبری ایالات متحده آمریکا در قبال مردم ایران، میزان موفقیت این کشور در دستیابی به اهداف مدنظر و مورد اشاره در ایران نیز ارزیابی می گردد.

1.مبانی مفهومیو نظری

1-1. فضای سایبری

فضای سایبری در تعریف عام و تعریف این مقاله به مجموعه هایی از ارتباطات درونی انسان‌ها با یکدیگر از طریق کامپیوتر، اینترنت و مسائل مخابراتی بدون درنظرگرفتن جغرافیای فیزیکی اطلاق می‌شود. سایبرنتیکس ریشه در کلمه لاتین "Gubernetes " دارد. این کلمه به معنای کنترل رفتارها و اقدامات به منظور هدایت، اعمال قدرت حاکمیت ها، قانونمند کردن، تحت سلطه قرار دادن افراد، مهارکردن، و فرماندهی انسان ها است. مدیریت اتاق فرمان را در دنیای مجازی رایانه به دست میگیرد و چگونگی حس کردن، فهمیدن و به تبع آن رفتار شرکت کنندگان را تحت تاثیر قرار میدهد. در حال حاضر و به اقتضای زمان و مصداق این تحقیق بزرگترین فضای سایبر که میلیونها کاربر را به یکدیگر متصل میکند، فضای مجازی اینترنت می باشد .(Hanon, 2005:7)  

1-2. دیپلماسیعمومی

 دیپلماسی عمومی تلاشهای یک دولت برای اطلاع رسانی، ایجاد درک متقابل، ونیز تاثیر بر افکار عمومی ملتهای دیگر می باشد. این تلاشها عبارتند از تبادلات علمی و دانشجوی، فرهنگی، ورزشی، به کارگیری رسانه های رادیویی، تلویزیونی، واینترنتی، خدمت رسانی، و درنهایت، انتشارات که در این تحقیق بهره وری از اینترنت و بکارگیری ابزار فضای سایبری در اعمال دیپلماسی عمومی مورد مطالعه قرار می گیرد. اگرچه این اصطلاح سالها قبل از 1965 بارها در محافل اروپایی و آمریکایی استفاده شده بود اما استفاده از آن برای اولین بار به ادموند گولیون در سال 1965 نسبت داده می شود و از آن پس اکثر فعالیت های فرهنگی و سیاسی کشورهای اروپایی و آمریکایی که در ورای مرزهای آنها صورت می گیرد به این نام اطلاق می شود.درمیان اصطلاحات مختلف اصطلاح دیپلماسی عمومی در مفهوم امریکایی خود به گونه ای فراگیر شامل هردوگونه دیپلماسی فرهنگی و ارتباطی بوده وبه کاربرد ابزارهای بین فرهنگی و ارتباطات بین المللی در سیاست خارجی معطوف می شود(حسام الدین آشنا، 1390:7). در همین رابطه ازنظرسازمانی مارتین منینگ کتابدار ارشد اسناد دیپلماسی عمومی وزارت امورخارجه آمریکا تصریح میکند که دیپلماسی عمومی شامل برنامه های مرتبط با انتشار کتاب و تشکیل کتابخانه ها، پخش رادیو تلویزیونی بین المللی، برنامه های مبادلات آموزشی و فرهنگی، آموزش زبان، نمایشگاه وجشنواره های هنری و اعزام هنرمندان نمایشی و اجرایی به خارج از کشور است . ( Maning, 2001:65).

1-3.کنش راهبردی

 منطق دیپلماسی عمومی در پس زمینه تئوری کنش ارتباطی [1]هابرماس (1987) شناسایی شده است. تئوری که احتمالات را برای تبادل ارتباطی اخلاقی و ارتباط معنادار در بین کنشگران درگیر (در این مورد، دولت – ملت از طریق دیپلماسی عمومی) ترسیم می‌کند. تئوری کنش ارتباطی پیش زمینه اخلاقی برای ارزیابی تلاشهای دیپلماسی عمومی جاری ایالات متحده که به سوی جمهوری اسلامی ایران نشانه رفته است، ارائه می‌کند. (Gerth and Shane, 2005: 141). در همین خصوص طبق آنچه سیگنیتزر و کومبز در مطالعة تطبیقی‌شان دربارة دیپلماسی عمومی و روابط عمومی اظهار می‌کنند، مقصد هردوی اینها از نظر مفهومی شبیه هم است. (Signitzer and Coombs, 1992: 91) به‌ طوری ‌که پژوهشگران بر اهمیت پرورش رابطه‌ای بلندمدت با طرف‌های مقابل از طریق راهبردهای ارتباطی دوسویه و با چشم‌اندازی متقارن تأکید می‌ورزندGrunig and Hunt, 1984: 11),.). الگوی شبکه‌ای دیپلماسی عمومی نیازمند آن است که دولت مبدأ از انتشار یک‌سویة اطلاعات برای ملت‌های خارجی فراتر رفته، به‌سوی تعاملی که بیشتر بر گفت‌و‌گو با جمعیت‌های هدف مبتنی باشد، حرکت کند. اما در مقابل درکنش ارتباطی این الگو شکل کاملا یکسویه و هدف محور به خود می گیرد. هابرماس در تبیین و توضیح کنش اجتماعی می‌گویدکه کنش اجتماعی دو حالت به‌ خود می‌گیرد:

الف. کنش معطوف به موفقیت

 این نوع کنش که به آن "کنش معطوف به هدف" و کنش معقول و هدفدار نیز گفته می‌شود، با انگیزه دست‌یابی به یک هدف و تعقیب حساب ‌شده منفعت شخصی همراه است. در این نوع از کنش، عمل کنش‌گر واحد یا متعدد معطوف به هدف می‌باشد، هدفی که بیشتر سازمان‌ها و اداره‌های بخش‌های خصوصی و یا سرمایه ‌داری در تعقیب آن هستند و به‌ صورت محاسبات کلان اقتصادی و ارزیابی و مقیاس ضرر و زیان است. در چنین کنشی افراد کنش خود را براساس محاسبات اقتصادی و یا مبانی غیرتفاهمی شکل می‌دهند و زمینه عمل آن نظام‌های اجتماعی مثل سازمان‌های بزرگ اقتصادی و اداری است. کنش‌گر در کنش معطوف به موفقیت، به‌گونه‌ای معقولانه و حساب‌گرانه مناسب‌ترین وسایل را برای رسیدن به یک هدف و موفقیت شخصی، برمی‌‌گزیند. هابرماس این نوع کنش را بر دو نوع می‌داند:

اول.کنش وسیله‌ای (ابزاری): کنش وسیله‌ای به کنش‌گر واحدی اشاره دارد که به‌ گونه‌ای معقولانه و حسابگرانه مناسبت‌ترین وسایل را برای رسیدن به یک هدف برمی‌گزیند. این نوع کنش به‌ طور مستقیم با طبیعت ارتباط می‌یابد و درک متقابل ازطریق آن مکان‌پذیرنمی‌باشد.

دوم.کنش استراتژیک (راهبردی): به عمل دو یا چند فرد راجع بوده که در تعقیب یک هدف، کنش معقولانه و هدفدارشان را هماهنگ می‌کنند. شایان توجه است که هردوی اینها با هدف چیرگی وسیله‌ای دنبال می‌شوند و کنش‌گر قصد دارد بر روی کنش‌های دیگری (دراستراتژیک) و یا طبیعت (درابزاری) نفوذ و کنترل داشته باشد. تفاوت این دو در غیر اجتماعی بودن اولی و اجتماعی بودن دومی است.

ب. کنش معطوف به تفاهم

کنش معطوف به تفاهم که بدان "کنش ارتباطی" یا کنش تعاملی یا متقابل و عمل تفاهمی نیز گفته شده است، برخلاف کنش هدفدار که معطوف به یک هدف بود، دست‌یابی به تفاهم ارتباطی را دنبال می‌کند. در این نوع کنش که برخلاف کنش معقول، رابطه دوجانبه‌ای را در بر دارد، کنش افراد درگیر، نه از طریق حسابگری‌های خودخواهانه "موفقیت شخصی" بلکه از طریق کنش‌های تفاهم‌آمیز هماهنگ شده و افراد به هیچ روی در فکر موفقیت خود نبوده بلکه هدفشان را در شرایطی تعقیب می‌کنند که بتوانند برنامه‌های کنشی‌شان را بر مبنای تعریف‌هایی ازموفقیت مشترک هماهنگ سازند.عقلانیت ارتباطی که همان عقلانیت در قالب مفهوم کنش ارتباطی هابرماس به‌شمار می‌رود، به‌ معنای از میان برداشتن موانعی است که ارتباط را تحریف می‌کنند و به ‌معنای کلی‌تر، نظامی ارتباطی است که در آن افکار آزادانه ارائه می‌شوند و در برابر انتقاد حق دفاع داشته باشند. برای هابرماس عقلانی کردن عرصه زندگی به‌ معنای ایجاد یک نظام ارتباطی است که در آن ایده‌ها امکان انتقاد بیابند و در واقع عقلانیت مورد نظر او به‌ واسطه امکان ایجاد یک ارتباط و گفتمان فارغ از فشار بیرونی و ترسو تهدید به‌ وجود می‌آید و مهم‌ترین شرط عقلانی، انتقادپذیری و دلیل‌پذیری می‌باشد. عقلانیت در عرصه کنش ارتباطی، به ارتباط رها از سلطه و ارتباط آزاد و باز انجامیده و مستلزم رهاسازی و رفع محدودیت‌های ارتباط می‌باشد.

کنش استراتژیکی پنهان بیشتر تحت فریب آگاهانه یا ناآگاهانه طبقه‌بندی می‌شود. فریب آگاهانه به آن سناریوهایی اشاره دارد که کنشگر از تصمیم ‌اش نسبت به رفتار استراتژیکی ‌اش اطلاع دارد بدین جهت تلاش برای گمراه کردن و گول زدن صورت می‌گیرد (Jacobson, 2003: 27) درحالی‌که فریب ناآگاهانه ارتباطی را منعکس می‌کند که کنشگر درجایی خود را درباره حقیقتی که اساس کنش جمعی است گول زده باشدکه صرفاً ظاهر کنش ارتباطی حفظ شده است (Habermas, 1997: 209 -210) بر اساس همین است که باز هم میتوان موارد استفاده از دیپلماسی عمومی توسط دولت امریکا را با این تئوری کاربست زد.جاییکه اقناع چندان کارساز نباشد هابرماس توضیح می‌دهد که ارتباطات بعنوان «کنش استراتژیک» که اساساً نامتقارن است، برقرارمی‌شود. به خاطر اینکه یک جریان نابرابر ارتباطی بین مشارکت کنندگان برقرارمی‌شود، حال آنکه کنش استراتژیک باز، غایتمدار، روشن و غیرمخفی است(Jacobson & Storey, 2004, 104) واقعیتی که پیشفرضهای ارتباطی را ادا نمی‌کند. و در واقع دیپلماسی عمومی ایالات متحده امریکا در همین چارچوب قابل تفسیر است چرا که عدم تقارن و جریان نابرابر وعدم صداقت را میتوان در مصادیق آن مشاهده کرد و این تئوری چهارچوبی برای آزمون عملکرد دیپلماسی ایالات متحده در رابطه با ایران عرضه می‌کند.

کنش استراتژیکی پنهان بیشتر تحت فریب آگاهانه یا نا آگاهانه طبقه‌ بندی می‌شود. فریب آگاهانه به آن سناریوهایی اشاره دارد که کنشگر از تصمیم‌اش نسبت به رفتار استراتژیکی‌اش اطلاع دارد بدین جهت تلاش برای گمراه کردن و گول زدن صورت می‌گیرد (Jacobson, 2003, 27). در حالی‌ که فریب ناآگاهانه ارتباطی را منعکس می‌کند که کنشگر درجایی خود را در باره حقیقتی که اساس کنش جمعی است گول زده باشدکه صرفاً ظاهر کنش ارتباطی حفظ شده است (Habermas, 1979, 209 -210) تئوری کنش ارتباطی الگوی تحلیلی برای آزمون عملکرد دیپلماسی ایالات متحده دررابطه باجمهوری اسلامی ایران در فضای مجازی عرضه می‌کند. برای تحلیل رفتار و عملکرد دیپلماسی عمومی ایالات متحده درفضای سایبری (دنیای مجازی و شبکه های اجتماعی) درقبال جمهوری اسلامی ایران، با استفاده از روش تحقیق اسنادی و همچنین تحلیل محتوای[2] وب سایت ها وشبکه های اجتماعی ، دوره ریاست جمهوری باراک اوباما، بررسی و به ابعاد، اشکال وروشهای اقدام شده در چارچوب نظریه کنش ارتباطی هابرماس پرداخته می شود.

2. اقدامات دیپلماسی عمومی آمریکا

2-1. تولید پیام نامتقارن

اگر مخاطبان خارج آمریکا را بهتر بشناسند عاشق و شیفته آن میگردند.این جمله از هارولد پاچیوس[3] ریاست مشورتی دیپلماسی عمومی در وزارت امور خارجه ایالات متحده است که در دوران معاصر به شعار محوری و اصلی دیپلماسی عمومی آمریکا تبدیل شده است(Ross, 2002: 7) در راستای همین شعار ایالات متحده جهان را مخاطب قرار میدهد و بصورت نامتقارن به ارسال پیام می پردازد. وزارت امور خارجه که مسئول دیپلماسی است و بیشترین تلاش ها را در عرصه خارجی دارد، به دیپلماسی عمومی نه به عنوان ابزار گفتگو بلکه به عنوان عملی یک جانبه و کاملا یکسویه نگاه میکند و درواقع این آمریکاست که جهان را مخاطب ارزشها و ایده های خود قرار داده است(Holtzman, 2003:14).امروزه دولت امریکا ایستگاه‌های زیر را نیز تأمین مالی می‌کند: رادیوفردا (برایایران)، رادیو/TVمارتی  (برایکوبا)، رادیوآسیای آزاد، و تلویزیون الحره و رادیو ساوا  (هر دو برای کشورهای عربی). این ایستگاه‌های متعدد رادیویی و تلویزیونی همه به طور دائم تحت نظارت هیئت امنای شبکه‌های رادیوـ تلویزیونی ایالات متحده بوده و از طریق بودجه‌های مصوب کنگره تأمین مالی می‌شوند(Hanon, 2005:34)  برای دیپلماسی عمومی آمریکا نمونه هایی از نماد ها و تولیدات وجود دارد که بیانگر فرهنگ و ارزشهای آمریکایی می باشد که از آنها برای معرفی آمریکا استفاده میشود.چنانکه دیوید شلبی تاکید دارد برای جبران ضعفی که در زمینه دیپلماسی عمومی داریم میتوانیم از ترانه ها و موسیقی های آمریکایی، پپسی کولا و کوکاکولا و کفشهای ورزشی مایکل جردن و همبرگرهای مک دونالد در سراسر جهان فرهنگ آمریکا را ترویج کنیم(Shelby, 2009: 143).

2-2. تبلیغات سیاسی

پیشینه عملکرد دیپلماسی عمومی آمریکا نشانگر آنست که اگرچه این روش دیپلماسی عمومی لزوما اغواگرانه و غیرصادقانه است وتعهدی هم به حقیقت ندارد از آن روست که با دیدگاه "هدف وسیله را توجیه میکند" دستگاه دیپلماسی عمومی آمریکا هرگونه استفاده از دروغ و اطلاعات فریبکارانه (تبلیغات سیاسی سیاه) و پنهان کاری درباره منبع پیام هایش(تبلیغات سیاسی خاکستری) را مجاز میشمارد.در مواقعی هم به استفاده گزینشی از واقعیات (تبلیغات سیاسی سفید) استفاده مینماید(Ellul, 1965:78).البته این نوع تبلیغات در تاریخ دیپلماسی عمومی آمریکا به کرات مشاهده شده است که از جمله موارد آشکار آن کودتای مرداد 1332 بود. کودتای سازمان داده شده سیا در ایران علیه دولت مصدق از مصادیق بارز این نوع عملیات می باشد. تبلیغات سیاسی اغواگرانه و سراسر دروغ محور تهیه شده توسط سیا عامل اصلی موفقیت این کودتا بود که موید نوع استفاده از این امر توسط ایالات متحده می باشد(Gasiorowski,2004:198).

2-3. مدیریت فضای سایبری

در حوزه سایبری نیز آمریکا بیشترین فعالیت ها را دارد و از فضای مجازی و ابعاد موجود آن حداکثر بهره را میبرد که سایت های متعدد و شبکه های اجتماعی و حتی ابزار چت را نیز مورد استفاده قرار میدهد. به گونه ای که چندی پیش ستاد مشترک ارتش آمریکا از استخدام نیروهای متعدد برای فعالیت در چت روم ها خبر داد. (Alleyne, mark, 1995: 96-112)در حقیقت دیپلماسی عمومی آمریکا همواره در پی کارایی بیشتر بوده است و در این عرصه در بسیاری از مواقع صداقت و حقیقت را قربانی این هدف کرده است.کانینگهام این نوع رفتار ایالات متحده را قربانی کردن حقیقت میداند و با عنوان استفاده ابزاری از حقیقت از آن یاد میکند Cunningham, 2002: 80)). دیپلماسی  عمومی آمریکا روش خود را اینگونه رقم زده است که نظر مخاطب را به اشکال مختلف میگیرند ولی حاضر نیستند بر اساس اطلاعات بدست آمده از مخاطب روش و نظر خود را تغییر دهند. به عنوان مثال با توجه به موضوع مقاله  در جمهوری اسلامی ایران82 درصد مردم خواهان دسترسی مردم به انرژی هسته ای هستند اما دولت امریکا در سیاست های دولت خودشان هرگز نظر مردم ایران را اعمال نمیکنند. با چنین رویکرد سودمند گرایانه ای به اخلاق در محاسبات دیپلماسی عمومی امریکا اعتبار اهمیت بیشتری نسبت به صداقت دارد(Plaisance, Patrick lee, 2005: 25) .

2-4.جنگ روانی

دیپلماسی عمومی و جنگ روانی ابزار اصلی آمریکا برای مدیریت جنگ نرم علیه جمهوری اسلامی ایران و ابزاری برای تغییر رفتار جمهوری اسلامی ایران تلقی میشود (آهنگری،1390:54). شواهد نیز حاکی از فعالیت آمریکا در حوزه دیپلماسی عمومی علیه جمهوری اسلامی ایران در سطح منطقه ای و بین المللی از طریق تهدید سازی مجازی جمهوری اسلامی ایران و در سطح داخلی از طریق باورسازی سیاسی و فرهنگی است.(izadi,2011:12) هدف آمریکا از پیگیری چنین فرایندی ،حداقل سازی انسجام سیاسی – اجتماعی و بی ثبات سازی از درون و به کار گیری فشار از بیرون است و بدین ترتیب بستر سازی لازم به منظور اجرای سیاست براندازانه از نوع نرم و به عنوان هدف اولیه و از نوع سخت به عنوان هدف نهایی را به انجام رساند (سلیمانی،1390 18:).سیمون هرش روزنامه نگار مجله نیویورکر اعلام کرد که در سال 2010 آمریکا بالغ بر 600 میلیون دلار هزینه های غیر علنی در خصوص جنگ نرم علیه جمهوری اسلامی ایران داشته است.جنگ روانی آمریکا در سطوح منطقه ای ،بین المللی و داخلی از طریق مدیریت ادراک زمینه ساز سیاست براندازانه نرم و سخت علیه جمهوری اسلامی است. این الگوی رفتاری به کارگیری فشار عملی و روانی-تبلیغی علیه جمهوری اسلامی ایران را از طریق مدیریت ادراک پی میگیرد(سلیمانی،4،1390). در این چارچوب آمریکا به رغم برخورداری از توانمندی نظامی چشمگیر،لایه مهمی از الگوی رفتاری خود را بر اساس بهره گیری از روش های نرم افزاری طراحی کرده است که به تعرض سیاسی و استراتژیک دو کشور دامن میزند. این تعارض حامل نشانه هایی از جنگ روانی آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران است(سلیمانی،1390:8).تا کنون حدود 170 نوع و روش عملیات روانی شناسایی شده است که امروزه رسانه های آمریکایی از عمده آنها ایران به شکل کاملا زیرکانه ای استفاده میکنند(جنیدی،139021:).ایالات متحده امروز با مشکل جدی برای فهم دقیق مردم ایران روبروست و از این طریق در تلاش است تا به نحوی با مردم ایران ارتباط برقرار کند..

2-5.ایران ستیزی

با حضور اوباما پروژه های ضد ایرانی آمریکا افزایش یافته است. اوباما پس از پیروزی در اولین اقدام پرونده جمهوری اسلامی ایران در وزارت خارجه را به دنیس راس محول کرد.دنیس راس[4] که پرونده ایران در شورای امنیت ملی آمریکا را در دست داشت یک صهیونیست است که تا پیش از پیروزی اوباما ریاست مرکزی به نام انستیتو سیاستگذاری مردم یهود[5] را در تل آویو بر عهده داشت. اوباما و دولت آمریکا پس از حوادث مربوط به انتخابات سال 1388 دیپلماسی عمومی خود را در قبال ایران تقویت کردند و علاوه بر اینکه میزبان تعدادی از ایرانیان مهاجر شدند، همواره  بدنبال جذب نیروهای فکری در داخل ایران هستند تا از مخالفت هایی که با دولت و حاکمیت جمهوری اسلامی ایران در داخل کشور وجود داردبهره برداری کرده و مدیریتی از راه دور داشته باشند.(Mike, 2010: 45) دولت اوباما برای تسخیر قلب ها و ذهن های جمهوری اسلامی ایرانیان از هیچ اقدامی دریغ نکرده و از ابزارهایی نظیر سایت ها، سفارتخانه مجازی،شبکه های اجتماعی نظیر Facebook, tweeter, YouTube وشبکه های تلویزینی متعدد بهره گرفته است(مرکز دیپلماسی عمومی کالیفرنیا،2011:12). همچنین کاربرد زبان فارسی بطور ویژه در این سالها به شدت مورد بهره برداری قرار گرفت.از دیگر اقدامات دولت آمریکا در حوزه دیپلماسی عمومی راه اندازی دفاتر مخصوص در کنار مرزهای ایران است تا از این طریق آمریکا بتواند به جذب نیرو و اطلاعات از ایران بپردازد.این دفاتر در شهرهای دوبی، باکو، استانبول، فرانکفورت و لندن فعال است.بطور نمونه رائو مارک گرشت[6] تحلیل گر سابق سیا و محقق موسسه آمریکن اینترپرایز[7] میگوید:ایرانیان تبعیدی بهترین بازیگران دیپلماسی عمومی آمریکا در جمهوری اسلامی ایران محسوب می شوند Mike,2010:135)). همچنین استفاده از رسانه های جمعی و تبلیغاتی وشبکه های اجتماعی و وبسایت ها در فضای سایبری به منظور تغییر رژیم جمهوری اسلامی ایران و یا فشار بر دولت این کشور برای تغییر و اصلاح سیاست های اعمالی و اعلامی ایران از طریق آموزش جوانان و پذیرش آنها در دستور کار دیپلماسی عمومی آمریکا می باشد.(American public diplomacy and islam,2003:32-34)

3.راهبردها

3-1. فعال سازی سفارت مجازی آمریکا

الف. زمینه  اقدام

در یک اقدام آشکار ، آمریکا برای راهبری فعالیت های ضد ایرانی خود به صورت منسجم و هدفمند، اقدام به تاسیس سفارت مجازی می نماید که می توان از آن به عنوان محور اصلی اقدامات آمریکا برضد ایران در فضای مجازی تعبیر نمود.برای این منظور هیلاری کلینتون وزیر خارجه آمریکا در شبکه BBC فارسی حضور یافته و با مخاطبان فارسی زبان در مورد موضوعات متنوع بین جمهوری اسلامی ایران و آمریکا گفتگو نموده و در خلال این مصاحبه کلینتون ایده جدیدی را مطرح کرد که آن فعال سازی سفارت مجازی آمریکا درایران بود.ایده سفارت مجازی میتواند به عنوان جدیدترین ابتکار دولت اوباما برای ارتباط با ایرانیان در نظرگرفته شود. بعد از بیش از 30 سال قطع رابطه ایران و آمریکا و نداشتن سفارت در ایران، دولت اوباما برای اهداف دیپلماسی خود به ایجاد سفارت مجازی اقدام کرد و تلاش دارد تا از طریق این سایت و تاثیرگذاری بر مردم ایران سیاستهای جمهوری اسلامی ایران را متاثرکند. وزیر خارجه آمریکا گفت که سفارت آنلاین برای جمهوری اسلامی ایران هدفش افزایش ارتباطات بامردم ایران است(www.USatoday.com,2011:12).وزیر خارجه آمریکا در سخن رودررو بازیرنویس فارسی به مردم ایران گفت: به خاطر این که آمریکا و جمهوری اسلامی ایران روابط دیپلماتیک ندارند ما فرصتهای مهمی برای گفتگو با شما را از دست میدهیم. این یک فضای مناسب برای آمریکاست تا با هر کسی (به صورت باز و بدون ترس ) ارتباط برقرارکند و درباره ایالات متحده و درباره سیاستهای ما، درباره فرهنگ ما ودرباره مردم آمریکا بیشتر بداند(persian.iran.usembassy.gov).

وزارت امور خارجه آمریکا باتایید و تشریح این سایت برای جلوگیری از هرگونه اتفاقی که منجر به درگیر کردن دولت ایالات متحده شود اشاره میکند که این سفارت مجازی جدید "یک ماموریت دیپلماتیک رسمی نیست، و همچنین آن نمایندگی یا توصیف واقعی سفارت ایالات متحده در دولت جمهوری اسلامی ایران نیست." هدف این است که برای باز کردن خط ارتباطی بین مردم ایران و آمریکا این سایت موثر باشد و مانعی در برابر تلاش دولت ایران برای قطع مردم خود از دنیای خارج از طریق اینترنت میباشد. سفارت مجازی به معنای راهی برای دسترسی مردم ایران در یک مسیر مستقیم به اطلاعات درمورد آمریکاست.در سایت سفارت مجازی هیلاری کلینتون دعوت میکند تا مردم دائم با این سایت در ارتباط باشند وآنها را درYouTube , Facebook, tweeter و وبلاگ دنبال کنند. کلینتون میگوید درغیاب یک رابطه مستقیم این سفارت میتواند به عنوان پلی بین مردم آمریکا و مردم ایران عمل کند. همچنین اعلام میکندکه سفارتخانه مجازی تلاش به منظور بکارگیری از فن آوری جدید برای پرکردن شکاف موجود و پیشبرد تفاهم بیشتر بین دوطرف است.

ب.تحلیل عملکرد

 از جمله موضوعاتی را که می‌توان مجددا در قالب سفارت مجازی گروه ‌بندی کرد می‌توان به ارزیابی مدارک لازم برای صدور ویزا، بسیاری از وظایف کنسولی (ثبت ولادت و وفات، ازدواج‌ها، گواهی تحصیلی، وکالت برای رأی دادن، حقوق بازنشستگی و ...) ، پاسخ به سوالات در خصوص کشور (توریسم، اطلاعات ویزا، ارتباطات تجاری و...) وهمچنین مطبوعات، اطلاعات و اخبار اشاره کرد. نکته دیگر آنکه در اصول فضانوردی پرواز و حرکت همزمان یک دسته ماهواره کوچک به خوبی عملکرد یک ماهواره بزرگ (مانند ماهواره هابل) است و این اصل در مورد مفهوم سفارت مجازی نیز صادق است. می‌توان یک فرد مجرب را به عنوان سفیر منطقه‌ای داشت که اختیار دستور دادن داشته باشد، گروهی از سفرای تازه کار در پایتخت کشورها را هماهنگ و راهنمایی کرد تا در مورد بسیاری از موضوعات منطقه‌ای به اجماع و نظری یکدست برسند و در مورد بحران‌ها نیز یک کلام باشند. او همچنین می‌تواند افراد را متناسب بانیازها تقسیم کند.اما بعد از جلوگیری از دسترسی به این وبسایت جی کارنی، منشی مطبوعاتی کاخ سفید دربیانیه ای گفت: "تلاشهای دولت جمهوری اسلامی ایران برای جلوگیری از دسترسی مردم خود به سفارت مجازی آمریکا درتهران را محکوم میکنیم و از طریق این اقدام،دولت ایران یکبار دیگر تعهد خود را با ساخت پردهه ای الکترونیکی نظارت و سانسور در اطراف مردم زیر سوال برد. " (thecable.foreignpolicy.com,posts,2011:12). البته این واکنشها در فضای تهییج افکار عمومی و ایجاد جو رسانه ای شکل گرفته بود و دیگر مسئولین آمریکایی نیز به این امر دامن میزدند . شرمن گفت: "ما فکر میکنیم با این اختلال ما باید توانایی فنی آن را دریافت کنیم، و مامتعهد به انجام همه چیز هستیم و شما میتوانید مطمئن شوید که اطلاعات از طریق مختلف برای مقابله با اقدامات جمهوری اسلامی ایران در اختیار شما قرار داده­ می­شود "    .(washingtonpost.com,2011/12)همچنین در این سایت ایالات متحده این موضوع که آنها از حملات تروریستی علیه جمهوری اسلامی ایران و مجاهدین خلق حمایت میکنند را انکار می کنند. نکته با اهمیت دیگر این است که در این سایت اینگونه اعلام میشود سفارت ایالات متحده زمانیکه شبه نظامیان در سال 1979 به آن حمله کردند و دیپلماتهای آمریکایی را 444 روز گروگان گرفتند و این خود تبدیل به یک بحران شد، بسته شد .در اینجا هیچ اشاره ای به عملکرد کارمندان در دوران برقراری سفارت و اقدامات علیه ایران نمیشود و تلاش میشود نبود رابطه نیز بر محور یورش خودسرانه شبه نظامیان و باحمایت حکومت جمهوری اسلامی ایران تفسیر شود. در سایت وزارت خارجه آمریکا آمده است که وزارت خارجه آمریکا سفارت مجازی را راه اندازی کرد تا با مردمی که ایزوله شده اند و منزوی هستند ارتباط برقرارکند که توسط دولت آنها اینطور شده اند(www.state.gov). نفر سوم وزارت خارجه آمریکا وندی شرمن در زمان معرفی سفارت مجازی آمریکا در کنفرانس خبری واشنگتن نیوز اعلام کرد آمریکا به دنبال گفتگو بامردم معمولی ایران است که آنها خیلی شدید با دولت خودشان متفاوت هستند(US open virtual embassy PHYSorg.com 6 Dec 2011). شرمن تاکید داشت این یکی از تلاشهای متعدد دیگر ماست برای ایجاد ارتباط و تبادل فرهنگ و اطلاعات بصورت مستقیم با مردم ایران. شرمن همچنین در کمیته روابط خارجی سنای آمریکا در دسامبر 2011 زمانی که پیرامون سیاست ایالات متحده در برابر جمهوری اسلامی ایران سخن میگفت باگریزی به بحث دیپلماسی عمومی ازسفارت مجازی و شبکه های اجماعی یاد کرد. " ما به آندسته از ایرانیانی که میخواهند دولت خود را پاسخگو سازند با دسترسی به رسانه ها، و برنامه های تبادل کمک میکنیم. سفارت مجازی ما در تهران بزودی برای ارائه اطلاعات دقیق در مورد سیاست، ویزا، و فرصتهای آموزشی ایالات متحده راه اندازی خواهد شد.   ما همچنین مردم ایران را از طریق رسانه های اجتماعی، از جمله صفحه فیسبوک و یک حساب توییتر فارسی، و از طریق ابزارهای رادیو و تلویزیون ما، صدای فارسی آمریکا و رادیو فردا همراه خواهیم کرد. ما در حال جلوگیری کردن از اقدامات جمهوری اسلامی ایران برای جلوگیری از مسدود کردن سیگنالهای ماهوارهای ، و از سوی دیگر به تصویب مجوزهای نرم افزاری است که جریان آزاد اطلاعات را تسهیل میکند.  این اقدامات برای روشن شدن تمایل صادقانه برای تعامل با مردم ایران و گسترش بیشتر بحثهای داخلی در میان رهبران جمهوری اسلامی ایران است" .   (Sherman, 2011:53)  کاملا روشن است که در کنار سایر سیاست های ایالات متحده که جنبه سخت افزاری دارد این بعد نرم افزاری و مجازی دیپلماسی عمومی است که جایگاه خود را در اصول سیاستهای آمریکا حفظ کرده و محوریت دارد.

ج. نقشه راه

سایت سفارت مجازی آمریکا در چارچوب دیپلماسی عمومی دولت آمریکا و براساس نقشه راه تعیین شده باید این موارد را بازتاب دهد.:.ارزش جوامع باز را ، استانداردهای بین المللی حقوق بشر، پیشرفت در ارتباطات الکترونیک و سایبرنتیک،واکنش های بین المللی نسبت به دولت جمهوری اسلامی ایران، فرهنگ و جامعه آمریکایی، علاقه آمریکا برای تبادل دانشجو با مردم جمهوری اسلامی ایران(US department of state bureau of public affairs.state.gov)

سفارت مجازی در زبان فارسی و انگلیسی برنامه های کاربردی گرفتن ویزا، اخبار از ایالات متحده و اطلاعات در مورد دانشجویان جمهوری اسلامی ایرانی دانشگاه آمریکایی و تحصیل در ایالات متحده را در اختیار مخاطبین قرار می دهد migrationexpert.com/visa/us_immigration_news/2011)). در بخشی دیگر از سایت بانام سفیران مجازی موسیقی برای جمهوری اسلامی ایران افرادی به معرفی موسیقی جاز و انواع آهنگهای آمریکایی و ارتباط با مردم ایران میپردازند. در بخشی از سایت با اشاره به تامین بودجه تحصیل در آمریکا به روادید دانشجویی میپردازد.   قسمتی از سایت سفارت مجازی به سیاستهای ایالات متحده درزمینه صدور روادید و زمینه های مهیا و امکانات مناسب برای ایرانیان مسلمان اشاره میکند و در قسمت دیگری ازسفارت مجازی به حقوق جهانی بشر و جامعه مدنی و اینترنت در قرن بیست و یک و زندگی به سبک آمریکایی و ارتباط بین فرهنگها و دهکده جهانی بطور تفصیلی میپردازد (www.usembassy.gov).

3-2.فعال سازی سایت گذار

از دیگر سازمانهای فعال میتوان به خانه آزادی اشاره کرد.این سازمان هم بیش از 86 درصد از بودجه خویش را از طریق کنگره تامین میکند و الباقی آن از منابع دیگر مانند بنیاد برادلی، بنیاد اسمیت ریچاردسن، دولت آلمان و دیگر موسسات و دولت‌ها تامین می‌شود. سایت فارسی زبان متعلق به این سازمان که در عرصه دیپلماسی عمومی فعال است "گذار" نام دارد. خانه آزادیی کارگان به ظاهر غیر دولتی در آمریکا می‌باشد که در زمینه تحقیقات و پشتیبانی از دمکراسی،آزادی‌های سیاسی و حقوق بشر فعالیت می‌کند. این سازمان ازآنرو معروف گشته ‌است که سالیانه فهرست کشورها را از لحاظ میزان دمکراتیک بودن تهیه و انتشار می‌دهد. این سازمان توسط وندل ویلکی در سال ۱۹۴۱ در واشینگتن بنیان گذاشته شد و خود را به عنوان «بازگوکننده ندای راستین دمکراسی وآزادی درکل جهان» معرفی کرده ‌است.ازسال ۱۹۷۲ خانه آزادی سالیانه گزارشاتی را منتشر می‌کند که حاکی از میزان آزادی و رعایت دمکراسی در سرتاسر جهان و کشورهایی که آزادی و دمکراسی را منکر می‌شوند، دارد. این معیار گستره‌ای از یک تا هفت را شامل می‌شود که عدد یک نشاندهنده بسیار آزاد و عدد هفت برعکس آن، نشان از حداقل آزادی درآن منطقه یا کشور دارد.این سایت که توسط خانه آزادی راه اندازی شده است به عنوان یک سایت و مجله مجازی مجموعه ای است که تلاش دارد تا مردم ایران را بر اساس شعارشان به سمت دمکراسی و آزادی ببرد.شکل آنلاین خانه آزادی برای دمکراسی و حقوق بشر در جمهوری اسلامی ایران است که بخصوص حوادث بعد از انتخابات در ایران را پوشش می داد.گذار با شعار چشم اندازی برای حقوق بشر و دمکراسی در ایران شروع میشود و با بخش های مقاله،گفتگو وبحث آزاد و حقوق بشر تحت عنوان رسمی زیر مجموعه خانه آزادیFreedom house به فعالیت در حوزه دیپلماسی عمومی در ارتباط با مردم ایران میپردازد.گذار تلاش دارد تا با بیان موضوعاتی نظیر حقوق زنان،کارگران،اقلیت ها،مسئاله سکولاریزم و فدرالیسم،جایگاه و آینده جنبش سبز،حاکمیت جمهوری اسلامی ایران را زیر سوال ببرد.

3-3.استفاده از توییتر

توییتر نوعی سرویس شبکه اجتماعی و میکروبلاگینگ آنلاین است که به کاربرانش امکان می‌دهد پست‌هایی متن محور تا 140 کاراکتر را، معروف به "توییت"، بفرستند و بخوانند. توییتر را "جکدورسی"[8] درمارس 2006 ابداع و در ژوئیه همان سال راه‌اندازی کرد .(Madison, 2009: 34) این سرویس به سرعت محبوبیتی جهانی پیدا کرد، با بیش از 140 میلیون کاربر فعال ازسال 2012، که روزانه بیش از 340 میلیون توییت پست و بیش از 6 میلیون مورد جستار می‌کنند توییتر را "پیامک اینترنتی" توصیف کرده‌اند.توییتر از زمان راه‌اندازی کاربردهای مختلفی داشته است. برای نمونه، در برخی ازکشورها برای سازماندهی اعتراض‌های سیاسی مورد استفاده قرارگرفته است و به همین دلیل گاهی این اعتراضات را "انقلاب‌های توییتری" خوانده‌اند، ازجمله انقلاب 2011 مصر، http://www.washingtonpost.com,2012)) اعتراضات بعد از انتخابات 2010-2009 جمهوری اسلامی ایران و نا آرامی مدنی 2009 جمهوری مولداوی. موج توییتها و اطلاع رسانیها درباره قیام ملتهای عرب پس ازآن به لیبی و بحرین نیز رسید. نکته دیگر استفاده از شبکه‌های اجتماعی به عنوان ابزاری تاثیرگذار در کشورهایی است که از نظر ساختار سیاسی هم‌سو بامنافع غرب نیستند. در اینصورت شبکه‌های اجتماعی نظیر توییتر و فیس‌بوک، از یک شبکه ارتباطی میان دوستان به محلی برای سازمان ‌دهی اعتراضات، انتشاراخبار – معمولا غیر واقعی و تحریف شده به نفع جریانات مورد حمایت – و نشان دادن اعتراضات مجازی تبدیل می‌شوند. حال آنکه اگر در این شبکه‌ها از حرکت‌های مدنی اما بر ضد خواست کشورهای غربی حمایت شود – مانند کمپین‌های حمایت از فلسطین، جنبش وال استریت[9]، فعالان ضدجنگ، عضویت افراد شاخص غرب‌ ستیز و ... مدیران این شبکه‌ها با همکاری کارشناسان وابسته به مقامات سیاسی، بابررسی و ارزیابی موضوعات مورد نظر، درصورت وجود احتمال اقبال عمومی کاربران، صفحه مورد نظر را از خروجی شبکه اجتماعی حذف می‌کنند.به تازگی معلوم شده است که دولت آمریکا باشرکت نرم‌افزاریHBGary Federal برای طراحی نرم‌افزاری که بتواند در شبکه‌های اجتماعی پروفایل‌های جعلی متعددی بسازد قرارداد بسته است. هدف از اینکار تحریف افکار عمومی با پروپاگاندا درمورد مسائل حساس است. از این روش برای یافتن افکار عمومی ای که به مذاق مقامات خوش نمی‌‌آید نیز استفاده می‌شود. سپس می‌توانند از این هویت‌های "جعلی" برای لکه‌دار کردن کمپین‌های ضدهویت‌های واقعی استفاده کرد. اما این اولین باری نیست که سازمان اطلاعات آمریکا یا شرکت‌های اطلاعاتی خصوصی فعالیت‌های شان را پشت درهای بسته پیش می‌برند http://articles.cnn.com/2011)).در زمان ناآرامیهای پس از انتخابات ایران نیز، توییتر یکی از اصلیترین پلهای ارتباطی میان سازماندهندگان خارجی و داخلی با معترضین بود..در همین زمان، توییتر اعلام کرد طبق زمان بندی فنی این شبکه، سایت توییتر بدلیل انجام تغییرات و تعمیرات برنامه ریزی شده موقتا به مدت یک روز از دسترس خارج خواهد شد. وزارت امور خارجه آمریکا با صدور نامه ای رسمی به مدیران این شبکه، خواستار تعویق این تعمیرات و ادامه سرویس دهی به معترضان داخل ایران شد. توییتر نیز باپ ذیرش این درخواست، تعمیرات فنی خود را به تعویق انداخت و این از دیگر مصادیق استفاده از شبکه های اجتماعی در عرصه دیپلماسی عمومی میباشد که اینبار از طریق توییتر انجام شد.

نتیجه گیری

ایالات متحده با استفاده از رسانه ها و فضای سایبری در تلاش است تا با کمک دیپلماسی عمومی و حجم وسیع ابزارهای در اختیار بر افکار عمومی مردم ایران اثر بگذارد. این سیاست با دو هدف جلب و ترغیب به سمت ایالات متحده و ارزشهای آمریکایی از سویی و ازسوی دیگر تخریب و تضعیف جایگاه حکومت جمهوری اسلامی ایران در افکار عمومی مردم ایران دنبال میشود. همچنین باید بر این مسئله تاکید داشت که فرایند دیپلماسی عمومی ایالات متحده در قبال جمهوری اسلامی ایران بر خلاف سایر کشور ها تقلیل جایگاه حاکمیت و تضعیف آن با هدف تغییر رژیم میباشد که از این منظر با مردم ایران ایجاد رابطه میکنند.عقلانیت ارتباطی که همان عقلانیت در قالب مفهوم کنش ارتباطی هابرماس به‌ شمارمی‌رود و در چارچوب دیپلماسی عمومی زمینه ساز موفقیت یک ارتباط میشود ، به ‌معنای از میان برداشتن موانعی است که ارتباط را تحریف می‌کنند و به‌ معنای کلی‌تر، نظامی ارتباطی است که در آن افکار آزادانه ارائه می‌شوند و در برابر انتقاد حق دفاع داشته باشند که با مرور و بررسی جریان یکسویه و اغواگرانه دیپلماسی عمومی آمریکا در قبال جمهوری اسلامی ایران با هیچکدام از این معیار ها روبرو نشده و شاهد نفی آشکار عقلانیت ارتباطی می باشیم. عقلانی کردن ارتباط به‌ معنای ایجاد یک نظام ارتباطی است که درآن ایده‌ها امکان انتقاد بیابند و در واقع عقلانیت مورد نظر به‌ واسطه امکان ایجاد یک ارتباط و گفتمان فارغ از فشار بیرونی و ترس و تهدید به ‌وجود می‌آید و مهم‌ترین شرط عقلانی، انتقادپذیری و دلیل‌پذیری می‌باشد.بر اساس نظریه کنش ارتباطی هابرماس این حجم تبلیغات و داده های توام با سوگیری در فرایند دیپلماسی عمومی از آنجا که کاملا یکسویه است بالطبع  ذهن مخاطب را درگیر کرده و به مرور تحت تاثیر قرار میدهد اما در صورتی این اتفاق خواهد افتاد که این ارتباط از شکل کاملا یک سویه خارج شود و همچنین آثار تناقض در رفتاروگفتار جریان اصلی در قبال مخاطب وجود نداشته باشد. به اضافه این امر که زمانی این جریان عظیم تبلیغات موفق خواهد بود که کاربست های اعتقادی به حاکمیت کاملا تضعیف و یا قطع شده باشد که این امر در مورد شوروی سابق کاملا صادق بود و به نتیجه رسید.

کنش معطوف به تفاهم که بدان "کنش ارتباطی" یا کنش تعاملی یا متقابل و عمل تفاهمی نیز گفته شده است، برخلاف کنش هدفدار که معطوف به یک هدف بود، دست‌یابی به تفاهم ارتباطی را دنبال می‌کند. و این محوریت بحث کنش اتباطی هابرماس است که در بررسی عملکرد دیپلماسی عمومی ایالات متحده در رابطه با جمهوری اسلامی ایران اساسا نقض میشود و قدم به عرصه کنش استراتژیک که زیر مجموعه کنش هدفدار است، میگذارد. جایی که اقناع چندان کارساز نباشد هابرماس توضیح می‌دهد که ارتباطات بعنوان «کنش استراتژیک» که اساساً نامتقارن است، برقرار می‌شود. به خاطر اینکه یک جریان نابرابر ارتباطی بین مشارکت کنندگان برقرار می‌شود، کنش استراتژیک ، ناکامی کنشگر را برای روبرو شدن با پیش انگاره‌های ارتباطی پایه‌ای و اساسی مخفی می‌دارد. به عبارت دیگر تحت موقعیت کنش استراتژیک، کنشگر سایر مشارکت کنندگان را در خصوص واقعیت فریب می دهد. واقعیتی که پیش فرضهای ارتباطی را ادا نمی‌کند و در واقع دیپلماسی عمومی ایالات متحده امریکا در همین چارچوب قابل تفسیر است چرا که عدم تقارن و جریان نابرابر وعدم صداقت را میتوان در مصادیق آن مشاهده کرد.باید اذعان داشت علیرغم همه تلاشهای صورت گرفته و در حال انجام توسط ایالات متحده در چارجوب دیپلماسی عمومی در قبال جمهوری اسلامی ایران بخصوص بعد از روی کار آمدن اوباما در ژوئن 2009بدلیل حجم زیادی از تناقضات رفتاری این کشور در عرصه بین المللی بطور عام و در قبال ملت ایران بطور خاص، ایجاد جریان کاملا یکسویه اطلاعاتی بدون توجه به بازخورد و نظر مردم ایرانوهمچنین وجود کاربست ها و حلقه های اتصال قوی بین مردم و حاکمیت جمهوری اسلامی ایران چه از منظر ملی و چه از منظر اعتقادی شاهد ناکامی جریان دیپلماسی عمومی در جمهوری اسلامی ایران بوده ایم.